ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ- ਝਰੀਟਾਂ

ਹਰਦੇਵ ਹੋਰੀਂ ਕੁਝ ਹੀ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਆਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ, ਹਰਮੀਤ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਕੁਆਰਟਰਾਂ ਦੇ ਐਨ ਪਿੱਛੇ ਬਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋ ਕਮਰੇ ਤੇ ਇਕ ਚੁਬਾਰਾ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਹਰਮੀਤ ਨੇ ਹੀ ਭੱਜ-ਨੱਠ ਕਰਕੇ ਹਰਦੇਵ ਨੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਕਾਲਜ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਏਸੇ ਲਈ ਦੂਜੇ-ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਪੁੱਛਣ ਗਿੱਛਣ ਲਈ ਹਰਦੇਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਹਰਮੀਤ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ, ਮਨਬੀਰ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧ ਡਾਵਾਂ-ਡੋਲ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਘੁੰਮ-ਘੁਮਾ ਕੇ ਘਰ ਮੁੜ ਆਇਆ। ਮਨਬੀਰ ਅੱਖਾਂ ਭਰੀ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਉਠੀ ਤੇ ਹਰਮੀਤ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਇਕੋ ਗੱਲ-ਹਰਮੀਤ ਜੀ, ਸੌਰੀ, ਆਈ ਐਮ ਵੈਰੀ ਸੌਰੀ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨੀ ਕੀ-ਕੀ ਕਹਿ ਕੇ ਦੁਖੀ ਕੀਤਾ। ਪਲੀਜ਼ ਹਰਮੀਤ।'
...ਮਨਬੀਰ, ਸੌਰੀ ਵਾਲੀ ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਮੈਂ ਵੀ ਤੇਰੀ ਥਾਂ ਹੁੰਦਾ, ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਕੁਝ ਸੋਚਦਾ-ਕਹਿੰਦਾ। ਪਰ ਦੁਖੀ ਮੈਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਇਆਂ, ਤੇਰੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹਰਦੇਵ ਉਤੇ।'
...ਹਰਦੇਵ ਉਤੇ? ਕਿਉਂ? ਉਹ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੀ ਆਪ ਏਨੀ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਕਿਵੇਂ ਉਹਦੇ ਕਮੀਨੇ ਭਰਾ ਨੇ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡਾ ਝਰੀਟਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
...ਮਨਬੀਰ, ਜੇ ਉਹ ਦੀਪੋ ਵਾਲੇ ਰਾਹ ਪਈ ਹੁੰਦੀ, ਇਕ ਵੀ ਝਰੀਟ ਉਹਦੇ ਪਿੰਡੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਣੀ।
'ਦੀਪੋ? ਕੌਣ ਦੀਪੋ?'
...ਮੈਂਗਲ ਮਹਿਰੇ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦੀਪੋ। ਮੈਂਗਲ ਏਨਾ ਸਾਊ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਬੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ 'ਨਾਂਹ' ਕਹਿਣ ਜਾਣਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਇਸੇ ਮੈਂਗਲ ਨਾਲ ਦੋ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਐਨੇ ਸਾਲ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਹੋ ਗਏ ਸੀ, ਕੋਈ ਜੁਆਕ-ਜੱਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਤੇ ਲੋਹੜੇ ਦੀ ਲੂ ਵਿਚ ਮੈਂਗਲ ਨੂੰ ਤਾਪ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ 'ਚ ਕੋਈ ਓਹੜ-ਪੋਹੜ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਉਹਨੂੰ ਗੱਡੇ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਤੇ ਦੋ ਕੁ ਕੋਹ ਦੂਰ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂਗਲ ਨੇ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਦੀਪੋ ਨੇ ਰੋ-ਰੋ ਤੇ ਪਿੱਟ-ਪਿੱਟ ਕੇ ਆਪਣਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਕੌਣ ਮੰਨੇਗਾ ਕਿ ਮੈਂਗਲ ਦੀ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਘਰਾਂ ਨੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਾਈ।
ਮੈਂਗਲ ਦਾ ਸਿਵਾ ਠੰਢਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦੀਪੋ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾੜ ਲਿਆ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਜਿਹੜਾ ਮਾਸਟਰ ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਮਾਸਟਰ ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਜਿਹੜਾ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਅਸਲੋਂ ਨਖਿੱਧ ਸੀ। ਹਾਰ ਕੇ ਮਾਸਟਰ ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਉਹਦੇ ਨਾਨਕੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਕੰਮ ਹਲਵਾਈਪੁਣੇ ਦਾ ਸੀ। ਨਾਨਕਿਆਂ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਹੱਟੀ ਪਾ ਲਈ ਸੀ-ਗੁੜ੍ਹ, ਚਾਹ, ਲੂਣ, ਤੇਲ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕ-ਸੁੱਕ, ਕੜਾਹੀ-ਕੜਛਾ-ਝਾਰਣੀ ਹੱਟੀ 'ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਮਾਸਟਰ ਅਨੰਤ ਰਾਮ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡੀ ਪਰ ਕਾਲੇ ਕਲੋਟੇ ਤੇ ਥਥਲੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਕਿਧਰੋਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾ ਆਇਆ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜਗਦੀਸ਼ ਦਸਵੀਂ ਪਿਛੋਂ ਓਵਰਸੀਰੀ ਕਰਕੇ ਇਕ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਵਿਆਹਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਘਰ ਜਾਣਾ ਉੱਕਾ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਦੀਪੋ ਦੇ ਏਸੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਘਰ ਵਾੜਨ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਤਾਂ ਪੈਣਾ ਹੀ ਸੀ।
'ਨੀਂ ਦੀਪੋ ਇਹ ਕੀ ਤੂੰ ਲੋਹੜਾ ਮਾਰਿਆ। ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਕਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਰਮ ਨੀ ਆਈ। ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ-ਧੀਆਂ ਕੀ ਆਖਣਗੀਆਂ, ਸੋਚਣਗੀਆਂ, ਕੁਛ ਤਾਂ ਸ਼ਰਮ ਕਰਨੀ ਸੀ।' ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ-ਵਡੇਰੀਆਂ ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਆਖਦੀਆਂ ਤਾਂ ਦੀਪੋ ਅੱਗੋਂ ਤਣ ਕੇ ਆਖਦੀ, ਮੈਂਗਲ ਕੀ ਮਰਿਆ, ਦੀਪੋ ਸ਼ਾਮ-ਲਾਟ ਹੋ 'ਗੀ। ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ-ਧੀਆਂ ਉਦੋਂ ਕਿੱਥੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਦੇ ਸਾਲੇ ਸੀਟੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਸੀ, ਖੰਗੂਰੇ ਮਾਰਦੇ ਸੀ। ਚਾਰ-ਚਾਰ ਖਸਮ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਘਰ ਵਾੜ ਲਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਲੋਹੜਾ ਮਾਰ 'ਤਾ। ਭਾਗੇ ਕਾ ਲੰਗੜਾ ਜਿਹਾ ਤਾਰਾ ਲੰਘਦੀ ਕਰਦੀ ਨੂੰ ਭੀੜੀ ਗਲੀ 'ਚ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, 'ਦੀਪੋ, ਛਤਰੀ ਤੇ ਇਕੋ ਕਬੂਤਰ ਗੁਟਕੂੰ-ਗੁਟਕੂੰ ਕਰਦਾ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ। ਰੋਟੀ ਟੁੱਕ ਮੈਂ ਵੀ ਰੱਜਵਾਂ ਦਊਂ, ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕਿੱਲੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਐ।'
ਮੈਂ ਕਿਹਾ, 'ਇਹ ਗੀਰੋ ਨੂੰ ਦੇਹ, ਜਿਹੜੀ ਕੰਧੀ-ਕੌਲੀਂ ਵਜਦੀ ਫਿਰਦੀ ਐ।' ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੁਣ ਕੇ ਲੱਗਾ ਮੈਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਉਣ। ਮੈਂ ਟੁੱਟੀ ਜਿਹੀ ਇੱਟ ਚੁੱਕੀ, ਉਹਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਮਾਰੀ। ਬਾਹੁੜੀਆਂ ਪੌਂਦਾ ਪਿੱਛੇ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਦੀਪੋ ਜੇਰੇ ਤੇ ਜਬ੍ਹੇ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੋਲ ਦੰਦਿਆਂ ਵਾਲੀ ਆਰੀ ਨਾਲੋਂ ਤਿੱਖੇ ਸਨ। ਮੈਂਗਲ ਦਾ ਸਾਊਪੁਣਾ ਵੀ ਸੀ ਪਰ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਦੀਪੋ ਦਾ ਦਬੰਗਪੁਣਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਬਣਦੀ-ਤਣਦੀ ਤੇ ਭਰ ਜਵਾਨ ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ 'ਓਇ' ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਹਾ।
ਬਹੁਤਾ ਰੌਲਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਜਾਗਰ ਸਿਉਂ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਏਹੋ ਜਿਹੀ ਕੁਪੱਤੀ ਰੰਨ ਪਿੰਡ 'ਚ ਨੀ ਰਹਿਣ ਦੇਣੀ। ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨੀ ਕਿ ਜਾਗਰ ਅੱਗਾ ਵਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਦੀਪੋ ਨੇ ਜਾਗਰ ਨੂੰ ਵੇਲੇ-ਕੁਵੇਲੇ ਦੇਬੋ ਕੋਲ ਆਉਂਦਾ-ਜਾਂਦਾ ਦੇਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਾਗਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਦੀਪੋ ਨੇ ਪਿੰਡ 'ਚ ਡੌਂਡੀ ਪਿੱਟਣੋਂ ਨਹੀਂ ਹਟਣਾ। ਥਾਂ-ਥਾਂ ਭੰਡੂਗੀ। ਦੀਪੋ ਦੇ ਨਾਲ ਦਾ ਘਰ ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ ਮਿਸਤਰੀ ਦਾ ਸੀ। ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਪਤਨੀ ਤਾਰੋ, ਇਕੋ-ਇਕ ਪੁੱਤਰ ਖੇਮੇ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਕੇ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਦਸਾਂ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਖੇਮੇ ਨੂੰ ਗੁਲਜ਼ਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਬੜੇ ਲਾਡ-ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਖੇਮਾ ਉਡਾਰੂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ ਦਾ ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਤੁਰ-ਫਿਰ ਤਾਂ ਸਕਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕੰਮਕਾਰ ਤੋਂ ਆਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਗੁਲਜ਼ਾਰਾ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਗਰ ਦਾ ਗੋਲਪੁਣਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਸਾਊ ਤੇ ਸ਼ੀਨ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਖੇਮੇ ਨੂੰ ਸਾਕ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ ਜਾਗਰ ਹੀ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਤੋਂ ਮਾੜੇ-ਥੁੜੇ ਘਰ ਦੀ ਧੀ ਦੇਬੋ ਨੂੰ ਖੇਮੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਉਤੇ ਸਰਦਾ-ਪੁਜਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਜਾਗਰ ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਖੇਮੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਦੇਬੋ ਦੇ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਤੇ ਹੁੰਦੜ-ਹੇਲ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਪਿੰਡ 'ਚ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਾਗਰ ਅੰਦਰੋਂ ਬੜਾ ਖਚਰਾ, ਚਾਤੁਰ ਤੇ ਹੀਣਾ ਬੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੂਜੇ-ਤੀਜੇ ਖੇਮੇ ਦੇ ਘਰ ਗੇੜੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਧੀ-ਧੀ ਕਰਦੀ ਦੇਬੋ ਨੂੰ 'ਰੰਨ' ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ 'ਚ ਇਹਦੀ ਚਰਚਾ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹਦੀ ਪੂਰੀ ਬਿੜਕ ਸੀ। ਜੇ ਕਦੇ ਖੇਮਾ ਘਰੇ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਬੋਤਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, ਕਿਵੇਂ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹੋਇਐਂ ਫਿਰਦੈਂ, ਲੈ ਲਾਹ ਥਕੇਵਾਂ। ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ 'ਸੌ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਵੀ ਦੇ ਜਾਣੇ। ਖੇਮਿਆ ਗੁਲਜ਼ਾਰੇ ਦੀ ਦੁਆ-ਦਾਰੂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਨੀ ਕਰਨੀ, ਜਵਾਂ ਈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦੈਂ, ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਵਸਤ ਮੰਗਾਉਣੀ ਹੋਵੇ ਨਿਸ਼ੰਗ ਦਸ ਦਿਆ ਕਰੋ।
ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਜਰਕਾਉਣ ਲਈ ਜਾਗਰ ਨੇ ਪੰਚਾਇਤ ਸੱਦੀ ਸੀ। ਅਸਲ 'ਚ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਾਲਾ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੋਰ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ। ਜਾਗਰ ਦੇ ਮੂੰਹ ਸਰਪੰਚੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਧਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਹਾਜਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਾਹ ਲਾਈ ਪਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਜਦੋਂ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਜਗਦੀਸ਼ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਗਏ ਸੀ? ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਚਲੇ ਗਏ? ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ।
'ਭਾਈ ਦੀਪੋ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਸੀ ਤੂੰ ਆ 'ਗੀ ਕੱਲੀ।' ਤਾਇਆ ਸੀਤਾ ਰਾਮ ਪੰਚ ਨੇ ਕਿਹਾ।
'ਬਾਬਾ ਜੀ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਘਰ ਵਾੜਿਆ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਨ੍ਹੀਂ ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਵਾੜਿਆ, ਫੇਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ਸੀ।' ਦੀਪੋ ਨੇ ਨਿਡਰ ਹੋ ਕੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਰਾ ਪੰਚਾਇਤ ਘਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਸਲ 'ਚ ਏਹੋ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
'ਦੀਪੋ, ਕੰਨ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣ ਲੈ, ਇਹ ਕੱਬੀ ਜੇਹੀ ਗੱਲ ਨੀ ਪੁਗਣੀ ਪਿੰਡ 'ਚ', ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਪੰਚ ਨੇ ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਝਿੜਕਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
'ਬਾਬਾ ਜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੇ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਇਹ ਕੱਬੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਐ। ਜਿਹੜੇ ਬਿਨਾਂ ਮਰਜ਼ੀ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਕੱਬੀਆਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਐ, ਉਹਦਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੀ ਬਿਗਾੜ ਲਿਐ।'
'ਕਿਹੜਾ ਏਹੋ ਜਿਹਾ ਫੇਰੇ ਦੇਣਾ' ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਭਾਵੇਂ ਮਨ ਦਾ ਸੁੱਚਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹਨੂੰ ਗਾਲ ਕੱਢ ਕੇ ਵੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਕਿ ਉਹ ਗਾਲ ਕੱਢ ਗਿਆ ਹੈ।
'ਇਕ ਤਾਂ ਫੇਰੇ ਦੇਣਾ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠਾ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ', ਉਸਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਗਰ ਸਿੰਘ ਸਰਪੰਚ ਵੱਲ ਸੀ। ਦੀਪੋ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸਰਪੰਚ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਵਿਚ ਹਾਸੜ ਮਚ ਗਈ।
'ਕੁੜੀਏ ਅਬਾ-ਤਬਾ ਨੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਲੋੜ, ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ 'ਚ ਨ੍ਹੀਂ ਬੈਠੀ, ਪੰਚੈਤ 'ਚ ਬੈਠੀ ਐਂ', ਤਾਇਆ ਸੀਤਾ ਰਾਮ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
'ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੁਣਾ 'ਈ ਪਿੰਡ ਤੇ ਪੰਚੈਤ ਨੂੰ ਰਹੀ ਆਂ, ਜੀਹਨੇ ਬਿਗਾੜਨਾ ਮੇਰਾ ਬਿਗਾੜ ਲੇ।'
'ਦੀਪੋ ਮੂੰਹ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਬੋਲ, ਝਾਟਾ ਜੇਹਾ ਪੱਟ ਕੇ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਕੱਢਤੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਨਾਂਅ ਜਾਗਰ ਸਿਹੁੰ ਸਰਪੰਚ ਨੀਂ।'
'ਲਿਆਵਾਂ ਦੇਬੋ ਨੂੰ ਸੱਦ ਕੇ ਜਿਹੜਾ ਤੇਰਾ ਪਾਪ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੀ ਐ।'
ਅਸਲ 'ਚ ਇਕ ਦਿਨ ਦੀਪੋ ਨੇ ਦੇਬੋ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਤੂੰ ਏਸ ਚੌਰੇ ਦੀ ਦਾੜੀ ਕਿਉਂ ਨੀ ਫੜਦੀ, ਇਹਦਾ ਨਿੱਤ ਗੇੜੇ ਮਾਰਨ ਦਾ ਕੀ ਰਾਹ? ਖੇਮੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ, ਜੇ ਤੂੰ ਡਰਦੀ ਐਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰਾਂ ਗੱਲ।'
'ਖੇਮਾ ਨੀ ਕਿਸੇ ਜੋਗਾ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਦਸਦਿਆਂ ਵੀ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਐ', ਦੀਪੋ ਸੁਣ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈ ਸੀ, ਉਹ ਸਭ ਸਮਝ ਗਈ ਸੀ।
'ਠਹਿਰ ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਦੀ...' ਜਾਗਰ ਗਾਲੀ-ਗਲੋਚ 'ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੀਪੋ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਚੰਡੀ ਚੜ੍ਹ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਉਹਨੇ ਅੱਗਾ ਦੇਖਿਆ ਨਾ ਪਿੱਛਾ, ਭਰੀ ਪੰਚਾਇਤ ਵਿਚ ਜਾਗਰ ਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਜਾ ਹੱਥ ਪਾਇਆ। ਜੇ ਇਹ ਪੱਟ ਕੇ ਤੇਰੇ 'ਚ ਹੱਥ ਨਾ ਫੜਾ ਤੀ ਮੇਰਾ ਨਾਂਅ ਵੀ ਦੀਪੋ ਨਹੀਂ।'
'ਓਇ, ਮਾਰਤਾ, ਮੇਰੇ ਸਾਲੇ ਦੀਏ' ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਉਹਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਛੁਡਾਈ।
'ਨਾ ਬਈ ਨਾ, ਤੀਵੀਂ-ਮਾਣੀ ਨਾਲ ਹੱਥੋ-ਪਾਈ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨੀਂ। ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਜਾਗਰਾ ਗਾਲ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ? ਪੰਚੈਤੀ ਫੈਸਲੇ ਗਾਲਾਂ ਨਾਲ ਨੀ ਹੁੰਦੇ।' ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ, ਜਾਗਰ ਸਿਹੁੰ ਨੂੰ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਜਾਗਰ ਨੂੰ ਪਰੇ ਲੈ ਗਏ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਜਾਗਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠਿੱਠ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
'ਚਲੋ ਬਈ, ਘਰੋ-ਘਰੀ, ਅਸੀਂ ਆਪੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲਾਂਗੇ', ਤਾਇਆ ਸੀਤਾ ਰਾਮ ਨੇ ਵਿਚ-ਵਿਚਾਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ। ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦੀਪੋ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਸੂਬੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਮੇਜਰ ਦੀਪੋ ਦੇ ਘਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। 'ਚਾਚੀ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹਨੇਰੇ ਹੋਏ ਆਇਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਵੇਰੇ ਈ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਚਾਚੀ, ਨਹੀਂ ਰੀਸਾਂ ਤੇਰੀਆਂ। ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ-ਧੀਆਂ ਲਈ ਗਾਡੀ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਤਾ।' ਮੈਂ ਕਿਹਾ, 'ਚਾਚੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦੇ ਆਵਾਂ?' ਮੇਜਰ ਪਿੰਡੋਂ ਦੂਰ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ।
'ਮੇਜਰ ਸਿਹੁੰ ਝੇਡਾਂ ਕਰਦੈਂ, ਮਾਂ ਵਰਗੀ ਚਾਚੀ ਨਾਲ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਭਾਈ ਥੱਬਾ ਜਮਾਤਾਂ ਦਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਐਂ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਵਾਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਆਂ। ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੋਰੇ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ 'ਗੂਠਾ ਲੁਆ ਲੈ, ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਤੀਵੀਂ ਆਪਣੀ ਆਈ 'ਤੇ ਨੀ ਆਉਂਦੀ, ਏਸ ਜਾਇ ਖਾਣੇ ਜੱਗ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਸੁਖੀ ਨੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ। ਜੇ ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਨਾ ਪੱਟਦੀ, ਉਹਨੇ ਪਿੰਡ ਨੀ ਸੀ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ। ਪਿੰਡੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਬਹਿ ਗਿਆ ਮੂਤ ਦੀ ਝੱਗ ਆਂਗੂ।'
ਮਨਬੀਰ ਸੁਣਦੀ ਰਹੀ, ਸੁਣਦੀ ਰਹੀ। ਹਰਮੀਤ ਦਾ ਬੋਲਦਿਆਂ-ਬੋਲਦਿਆਂ ਗਲ ਬੈਠ ਗਿਆ ਸੀ। 'ਮਨਬੀਰ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਏਨੀ ਲੰਬੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਈ, ਨਾ ਹੂੰ, ਨਾ ਹਾਂ, ਨਾਂਹ ਨਾਂਹ ਕਿਉਂ ਤੇ ਨਾਂਹ ਕੀ?' ਨਾਂਹ ਚੰਗਾ, ਨਾਂਹ ਮੰਦਾ।'
'ਮੈਂ ਤਾਂ ਦੀਪੋ ਬਾਰੇ ਹੀ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ। ਹਰਦੇਵ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡੋ। ਜੇ ਔਰਤ ਨੇ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਤੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਝਰੀਟਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਦੀਪੋ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਫੜਨਾ ਹੀ ਪਊ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ।'
'ਯਕੀਨਨ! ਪਰ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ...'
'ਸ਼ਰਤ ਵੀ ਮੈਂ ਦਸ ਦਿੰਦੀ ਹਾਂ। ਜੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਂਗ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਦੀ ਨਹੀਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹਦੀ ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਤਾਂ ਹਾਂ। ਝਰੀਟਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਔਰਤ ਕੋਲ ਬਚਾਓ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਦਾੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਉਣ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ੇਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਐਮ. ਆਈ. ਰਾਈਟ?'
'ਹੀਅਰ ਯੂ ਆਰ (ਇਹ ਹੋਈ ਨਾ ਅਸਲੀ ਗੱਲ)' ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਹਰਮੀਤ ਨੇ ਮਨਬੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੱਫੀ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ।